Przepisy ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, obowiązujące od listopada 2018 r., miały ułatwić spadkobiercom kontynuowanie rodzinnych biznesów po śmierci ich bliskich. Jak się okazuje, za skorzystanie z dobrodziejstwa ustawy spadkobiercom przyjdzie zapłacić czasem niemałą cenę – podatek VAT od wartości majątku przejętego przedsiębiorstwa.

Co zmieniły przepisy ustawy o zarządzie sukcesyjnym?

Przed wejściem w życie przepisów ustawy o zarządzie sukcesyjnym przejęcie przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy było możliwe, lecz wiązało się z niemałymi trudnościami dla spadkobiercy chcącego kontynuować działalność gospodarczą prowadzoną przez spadkodawcę. Z chwilą śmierci co do zasady wygasały bowiem wszelkie kontrakty handlowe i umowy o pracę zawarte przez spadkodawcę, a także nr NIP, decyzje administracyjne, zezwolenia i koncesje przez niego uzyskane. 

Ustawa wprowadziła wiele ułatwień, m.in. możliwość dalszego prowadzenia spraw firmy spadkodawcy przez specjalnie powołanego zarządcę sukcesyjnego, dalsze posługiwanie się NIP zmarłego, możliwość korzystania z koncesji, zezwoleń, licencji, a także przyznanej spadkobiercy pomocy publicznej.

Problematyczny VAT

Wspomniana ustawa wprowadziła także zmiany do ustawy o VAT, których brzmienie budzi niemałe wątpliwości. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT (obowiązującym od 25 listopada 2018 r.) opodatkowaniu podlegają towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów – w przypadku wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, gdy dokonano naczelnikowi zgłoszenia o kontynuowaniu działalności spadkodawcy. W takiej sytuacji, zgodnie z dosłownym brzmieniem przepisów, następca prawny spadkodawcy jest obowiązany do sporządzenia spisu z natury i zapłaty VAT od wartości towarów ustalonej w wyniku tego spisu. Takie rozwiązanie byłoby jednak sprzeczne z zasadą neutralności podatku VAT, który powinien obciążać jedynie ostatecznego konsumenta – w przypadku gdy działalność spadkodawcy jest kontynuowana, a pozostałe w jego majątku towary będą przedmiotem dalszej dostawy dokonywanej przez spadkobiercę, to nie powinno dojść do opodatkowania przejmowanego majątku. Takie opodatkowanie nie będzie dla spadkobiercy neutralne, ponieważ VAT będzie dla niego nieodliczalny.

Z pytaniem do fiskusa we wnioskach o interpretacje wystąpiły dwie podatniczki. Jedna z nich ustanowiła zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem zmarłego męża i zamierzała kontynuować jego działalność. Zadała pytanie, czy będzie zobowiązana do przeprowadzenia spisu z natury i zapłaty podatku zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o VAT. Zdaniem podatniczki takie obowiązki po jej stronie nie wystąpią, gdyż opodatkowanie z tego artykułu powinno dotyczyć towarów, przy których nabyciu powstało prawo do odliczenia VAT, lecz tylko w sytuacji zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast podatniczka będzie kontynuowała działalność męża, a zatem nie dojdzie do zaprzestania wykonywania czynności opodatkowanych. Opodatkowanie przejętego majątku nie byłoby w konsekwencji zgodne z zasadą neutralności podatku VAT. 

Podobne stanowisko zajęła druga podatniczka, która zamierzała przejąć firmę po śmierci ojca. Nie ustanowiła co prawda zarządcy sukcesyjnego, ale zgłosiła naczelnikowi urzędu skarbowego chęć kontynuowania działalności ojca. Takie zgłoszenie zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT, obok wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, powoduje konieczność zapłaty VAT w momencie wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, czyli z upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Wnioskodawczyni także powoływała się na zasadę neutralności podatku VAT. Dyrektor KIS nie zgodził się jednak ze stanowiskami podatniczek nakazując w obu przypadkach, w oparciu o literalne brzmienie przepisów, sporządzenie spisu z natury i zapłatę podatku VAT.

Jak uniknąć VAT przy przejęciu przedsiębiorstwa po zmarłym?

Zgodnie ze stanowiskiem fiskusa wyrażonym we wspomnianych interpretacjach opodatkowanie VAT pozostawionych w firmie towarów wystąpi w dwóch sytuacjach:

• W przypadku ustanowienia zarządcy sukcesyjnego – w momencie wygaśnięcia zarządu (np. z dniem zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, z dniem nabycia całości przedsiębiorstwa w spadku przez jednego spadkobiercę, z upływem dwóch lat od śmierci przedsiębiorcy).
• W przypadku braku zarządcy – w momencie wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego (z upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy), lecz tylko w przypadku, gdy dokonano naczelnikowi US zgłoszenia o kontynuacji działalności spadkodawcy.

Zatem opodatkowania można uniknąć tylko nie dokonując zgłoszenia naczelnikowi urzędu skarbowego, co równoznaczne jest z brakiem możliwości skorzystania z przepisów ustawy o zarządzie sukcesyjnym. To podatnik będzie musiał zdecydować czy bardziej opłacalne będzie dla niego kontynuowanie działalności po zmarłym na podstawie tej ustawy i zapłata VAT, czy „zwykłe” przyjęcie spadku z całymi negatywnymi tego konsekwencjami w postaci likwidacji firmy, utraty koncesji i zezwoleń, konieczności zwrotu dotacji czy wypłaty odpraw pracownikom.

Opracowano na podstawie:

Interpretacja indywidualna z dnia 5 września 2019 r., sygn. 0114-KDIP1-3.4012.244.2019.2.RMA

Interpretacja indywidualna z dnia 6 grudnia 2019 r., sygn. 0112-KDIL4.4012.445.2019.2.JK