Co do zasady cały majątek nabyty przez małżonków lub przez jednego z małżonków w trakcie trwania związku małżeństwa stanowi majątek wspólny, o ile małżonkowie nie zawarli umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową (tzw. intercyza). Ta podstawowa reguła nie zawsze jednak znajduje zastosowanie w przypadku praw autorskich.

Prawa autorskie a majątek wspólny

Do majątku wspólnego małżonków nie wchodzą ani osobiste, ani majątkowe prawa autorskie przysługujące małżonkowi jako twórcy. Majątkowe prawa autorskie twórcy zostały wyłączone z majątku wspólnego małżonków wprost przepisem art. 33 pkt. 9 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Wyłączenie osobistych praw autorskich ze wspólności wynika natomiast z samej istoty majątku wspólnego, który swoim zakresem obejmuje wyłącznie prawa majątkowe. Prawa niemajątkowe, w tym osobiste prawa autorskie, nie wchodzą zatem do majątku wspólnego (zob. wyrok NSA z dnia 9 listopada 2011 r., II GSK 1131/10). Wyłączenie osobistych praw autorskich wynika też z art. 33 pkt 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który wyłącza z majątku wspólnego prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (a takimi prawami są osobiste prawa autorskie). Wszelkie prawa o charakterze osobistym mogą przysługiwać tylko konkretnej osobie. Przykładowo, prawo do ochrony czci i dobrego imienia przysługuje każdej osobie indywidualnie i nie zmienia tego zawarcie związku małżeńskiego. Podobnie osobiste prawa autorskie – a więc np. prawo do oznaczania utworu swoim imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem – przysługują wyłącznie temu małżonkowi, który jest twórcą chronionego utworu. Praw tych nie może realizować (np. dochodzić ich ochrony) małżonek twórcy.

Dochody z praw autorskich

Powyższe wyłączenia nie obejmują jednak dochodów, jakie przynoszą autorskie prawa majątkowe (art. 31 § 2 pkt 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Bez wątpienia zatem dochody z tytułu eksploatacji majątkowych praw autorskich takie jak np. opłaty licencyjne wchodzą do majątku wspólnego. Wydaje się, że również wynagrodzenia otrzymywane za zobowiązanie się do niewykonywania osobistych praw autorskich należy zaliczyć do majątku wspólnego. Dochód ze zbycia majątkowych praw autorskich będzie jednak stanowił już część majątku osobistego (art. 33 pkt 10 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Odróżnić zatem trzeba dochód z tytułu wykorzystywania praw autorskich od dochodu z tytułu definitywnego zbycia praw autorskich.

Odszkodowanie za naruszenie praw autorskich

Odrębnie należy ocenić status odszkodowań za naruszenie majątkowych praw autorskich. Odszkodowanie nie jest dochodem z tytułu eksploatacji praw, a świadczeniem które ma zrekompensować szkodę (zmniejszenie wartości majątku poszkodowanego twórcy) i jako takie nie wchodzi do majątku wspólnego. Takie stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 lutego 2013 roku (I ACa 1157/12). Wydaje się jednak, że można znaleźć argumenty przemawiające za włączeniem odszkodowań za naruszenie majątkowych praw autorskich do majątku wspólnego (pomijając pewne argumenty związane ze specyfiką tego odszkodowania, należy zauważyć że w odrębnym przepisie dokonano wyłączenia ściśle określonej kategorii odszkodowań i nie są wymienione wśród nich odszkodowania za naruszenie majątkowych praw autorskich).

Zadośćuczynienie za naruszenie praw autorskich

W przypadku naruszenia osobistych praw autorskich odpowiednikiem odszkodowania jest zadośćuczynienie. Zadośćuczynienia zostały wprost wyłączone z kategorii majątku wspólnego małżonków przepisem art. 33 pkt. 6 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (przepis ten nie ogranicza tytułów, z jakich uzyskane zadośćuczynienie nie wchodzi do majątku wspólnego).

Nabycie praw autorskich od osób trzecich w trakcie trwania związku małżeńskiego

Powyższe uwagi dotyczą wyłącznie takiej sytuacji, w której jeden z małżonków jest twórcą lub współtwórcą utworu i z tego tytułu przysługują mu majątkowe prawa autorskie. Jeżeli natomiast w trakcie trwania związku małżeńskiego z ustrojem wspólności majątkowej dojdzie do nabycia majątkowych praw autorskich od innego podmiotu (np. zakup licencji na oprogramowanie komputerowe), wówczas na zasadach ogólnych prawa takie wejdą do majątku wspólnego małżonków. Wyjątkiem będą sytuacje, gdy prawa te przeszły na jednego z małżonków w drodze dziedziczenia lub darowizny, jeżeli spadkodawca lub darczyńca nie postanowili inaczej bądź gdy nabycie nastąpiło do majątku osobistego za środki pieniężne pochodzące z majątku osobistego.

Małżonkowie jako współtwórcy

Inna sytuacja powstanie w przypadku, gdy małżonkowie są współtwórcami utworu (np. wspólnie napisali program komputerowy). Wówczas majątkowe prawa autorskie są ich wspólnymi prawami, jednak nie będą one elementem wspólnego majątku małżeńskiego. Małżonkowie będą wówczas dysponowali wspólnym majątkiem małżeńskim, majątkami osobistymi i majątkiem wspólnym nienależącym do majątku małżeńskiego. Ma to swoje istotne konsekwencje praktyczne, np. wydaje się, że nie jest wykluczone wystąpienie przez jednego z małżonków z żądaniem zniesienia wspólności majątkowych praw autorskich w trakcie trwania małżeństwa (co byłoby niemożliwe przy przyjęciu, że wspólne prawa autorskie są częścią wspólnego majątku małżeńskiego).

***

Przynależność majątkowych praw autorskich i związanych z nimi przychodów do majątku wspólnego lub osobistego małżonków zależy od kilku okoliczności. Stosownej oceny należy dokonać w realiach konkretnej sprawy. Nigdy jednak częścią wspólnego majątku małżonków nie będą osobiste prawa autorskie ani majątkowe prawa autorskie należące do jednego z małżonków jako do twórcy.