W dniu 20 listopada 2015 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jedną z nowości jakie wprowadza jest określenie zasad ustalania i wypłaty wynagrodzenia za użyczanie egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne (tzw. public lending right). Kto i z jakich środków będzie finansował te wynagrodzenia, kto będzie mógł je uzyskać i jaka będzie jego wysokość?

Kto wypłaci wynagrodzenie za wypożyczenie biblioteczne?

Wynagrodzenia za wypożyczenia biblioteczne (public lending right) będą finansowane ze środków publicznych zgromadzonych w ramach Funduszu Promocji Kultury, którym zarządza minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (przychody Funduszu pochodzą z dopłat pobieranych przez podmioty organizujące gry objęte monopolem państwa, tj. gry liczbowe, loterie pieniężne i gry telebingo). Przeznaczona na wynagrodzenia część środków zgromadzonych przez Fundusz przekazywana będzie w formie dotacji na rzecz wybranej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ). Podstawą wypłaty dotacji będzie umowa zawarta między OZZ a ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wybrana OZZ ustali należną wysokość wynagrodzenia i zrealizuje jego wypłatę na rzecz uprawnionych podmiotów.

Wybór OZZ odpowiedzialnej za ustalenie i wypłacenie wynagrodzenia nastąpi w drodze konkursu, którego szczegółowe zasady określone zostaną dopiero w drodze rozporządzenia wydanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Kto otrzyma wynagrodzenie za wypożyczenie biblioteczne?

Uprawnieni do uzyskania wynagrodzenia, z zastrzeżeniem konieczności złożenia oświadczenia o którym mowa wyżej, są:

1. twórcy utworu wyrażonego słowem, powstałego i opublikowanego w języku polskim;
2. tłumacz na język polski utworu wyrażonego słowem, powstałego w języku obcym i opublikowanego w języku polskim;
3. współtwórcy utworu, o którym mowa w pkt 1, którego wkład jest utworem plastycznym lub fotograficznym;
4. wydawcy utworu wyrażonego słowem i opublikowanego w języku polskim.

W celu uzyskania wynagrodzenia uprawniony powinien złożyć właściwej OZZ oświadczenie o woli otrzymywania wynagrodzenia. Wynagrodzenie wypłacane będzie w okresach rocznych. W celu otrzymania wynagrodzenia za dany rok stosowne oświadczenie należy złożyć w terminie do 31 sierpnia tego roku (w tym terminie oświadczenie powinno wpłynąć do OZZ; nie wystarczy jego nadanie pocztą w tym terminie). Pierwsze wynagrodzenia można będzie zatem uzyskać za rok 2016, o ile oświadczenie wpłynie do właściwej OZZ (która nie jest jeszcze znana) przed 31 sierpnia 2016 roku. Raz złożone oświadczenie wywołuje skutki również w latach następnych aż do czasu jego cofnięcia (wydaje się jednak, że w braku odmiennego zastrzeżenia cofnięcie oświadczenia dokonane po 31 sierpnia danego roku nie pozbawia uprawnionego wynagrodzenia za rok, w którym oświadczenie cofnięto).

Jaka będzie wysokość wynagrodzenia?

Wysokość środków przeznaczonych na wypłaty wynagrodzeń wynosi 5% wartości zakupów materiałów bibliotecznych dokonanych przez biblioteki publiczne w poprzednim roku kalendarzowym, przy czym 75% tej kwoty przeznaczone będzie dla twórców i tłumaczy, a 25% dla wydawców. Koszty OZZ sfinansowane z dotacji (w tym wynagrodzenia) nie mogą przekroczyć 10% kwoty dotacji, przy czym wszystkie takie koszty i wydatki muszą być uzasadnione i udokumentowane.

Podstawę określenia wysokości wypłacanego wynagrodzenia stanowią informacje dotyczące użyczeń egzemplarzy utworów w danym roku kalendarzowym. Informacje te będą przekazywane przez biblioteki w terminie 3 miesięcy od zakończenia roku kalendarzowego, za który będzie wypłacane wynagrodzenie. Rozdział środków realizowany będzie w sposób proporcjonalny. Termin wypłaty to koniec roku kalendarzowego (wypłata będzie mogła zatem zostać zrealizowana nawet rok po upływie okresu, za który będzie dokonywana).

Ustawa określa dolną i górną granicę wysokości wynagrodzenia. Wysokość maksymalna wynosi pięciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, za ostatni kwartał poprzedniego roku kalendarzowego, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jeżeli wysokość wynagrodzenia byłaby niższa niż jedna dwusetna przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to wypłata taka nie zostanie zrealizowana (uprawniony w ogóle nie nabywa wówczas prawa do wynagrodzenia za dany rok).

Przeciętne wynagrodzenie o którym mowa wyżej nie zostało jeszcze ogłoszone dla ostatniego kwartału roku 2015. Dla zobrazowania skali wskazanych granic wysokości wynagrodzenia można jednak wskazać, że według danych dla ostatniego kwartału roku 2014 dolna granica wypłacanego wynagrodzenia wynosiłaby 20,70 złotych, a górna 20.697,10 złotych.

Warto również zwrócić uwagę na to, jakimi środkami pieniężnymi dysponuje realnie Fundusz Promocji Kultury. W planie finansowym Funduszu na rok 2016 roku nie wyodrębniono oczywiście pozycji odpowiadającej wydatkom na wynagrodzenie twórców wypłacane na podstawie nowych przepisów ustawy o prawie autorskim, ponieważ pierwsze wypłaty tego wynagrodzenia zostaną zrealizowane dopiero w 2017 roku. Globalna kwota środków pozostających do dyspozycji Funduszu w roku 2016 to kwota 164.263 tys. złotych (na dzień publikacji tego wpisu są to dane z projektu ustawy budżetowej). Jest to kwota dzielona na realizację wszystkich zadań Funduszu.

Podsumowanie

Podsumowując, nowe rozwiązanie wprowadzone do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych daje twórcom i wydawcom dzieł literackich nowe źródło pozyskiwania dochodu. Jego wysokość będzie zależna od popularności określonego dzieła, której miernikiem będzie liczba wypożyczeń. Uzyskanie wynagrodzenia wymaga jednak od uprawnionego terminowego złożenia właściwej OZZ stosownego oświadczenia.